De fietshelmen gids - welk model past bij jou?

Het dragen van een fietshelm wordt in België nog altijd een beetje als ‘uncool’ beschouwd. Vooral bij de jonge fietsers wordt met opgetrokken wenkbrauwen naar hoofdbescherming (en fluovestjes) gekeken. Maar er begint verandering in te komen: langzaam maar zeker begint de ‘helmcultuur’ zich ook in België te verspreiden. Mensen worden zich meer bewust van de risico’s en kiezen toch voor veiligheid in plaats van de coole looks. Gelukkig zijn er tegenwoordig vele verschillende modellen en kleuren waar je uit kunt kiezen – van basic modellen tot knalrode varianten met opvallende printen. Je weet wat ze zeggen: op elke hoofdje past een helm!

Als je eenmaal besloten hebt om de fietshelm een kans te geven, is het van groot belang de juiste uit te kiezen. Er bestaan bijna 2000 verschillende modellen van meer dan 35 fabrikanten – hoe kun je daar het beste exemplaar uit kiezen? Geen zorgen, als je de belangrijkste kenmerken van een helm eenmaal weet, is het kiezen van de juiste een fluitje van een cent. Met de juiste kennis eindig je met een model die perfect op je hoofd past én die bij je doeleinden aansluit, zodat je optimaal beschermt de fiets op kunt stappen.

Wanneer is het tijd voor vervanging?

Uiterlijk na vijf jaar is het zover: er moet een nieuwe aangeschaft worden! We hebben het over de fietshelm, die om veiligheidsredenen regelmatig vervangen moet worden. Uv-straling zorgt ervoor dat de kunststoffen die in de buitenste laag van de helm verwerkt zijn afbrokkelen, waardoor de prestaties verminderen. In het geval van een ongeluk zal deze oldtimer je niet meer volledig beschermen. Wanneer je hem even niet gebruikt moet je hem dan ook in geen geval buiten laten rond slingeren. Berg hem ergens op in een donker plekje, totdat je hem weer nodig hebt voor een ritje. Je hoofd is te waardevol om hem onnodig bloot te stellen aan letselrisico!

Minder risico op hoofdletsel

In principe geldt: elke helm is beter als helemaal geen. De realiteit is dat het aantal fietsongevallen in België jaarlijks toeneemt, en dan met name het aantal letselongevallen. Deze zijn van 2006 tot 2016 met met maar liefst 25% toegenomen. Uit de cijfers blijkt dat het merendeel van de fietsers die in levensgevaar verkeren, gewond zijn geraakt aan het hoofd. Natuurlijk biedt ook de beste fietshelm geen absolute bescherming, maar het dragen van hoofdbscherming vermindert het risico op hoofdletsel aanzienlijk.

De voormalige professionele fietser Marcel Wüst maakte in het jaar 2000 een flinke klap tijdens het wielrennen en zegt daar nu over: “Zonder helm was ik gestorven”. Wetenschappelijk onderzoek heeft al lange tijd bewezen dat een helm de energie van de klap absorbeert en daarmee ook de gevolgen van een val. Dat wil zeggen dat hij het risico op ernstig hoofdletsel bij een ongeval drastisch reduceert (zie kader “Beschermd een helm tegen een hersenschudding?”). Na een val op het hoofd moet een helm trouwens direct worden omgewisseld – ook als er aan de buitenkant geen schade lijkt te zijn. Elke harde impact vervormt het schokabsorberende EPS-schuim, de zogenaamde ‘kreukelzone’ van de helm, permanent. Ook andere onzichtbare schade, zoals haarscheurtjes, kan veroorzaakt worden door een val. De helm heeft daarmee het doel bereikt; bij de volgende aanrijding kan hij je hoofd niet meer optimaal beschermen. Een nieuw exemplaar is dringend aan te raden! Gelukkig bieden vele fabrikanten een kostenbesparend ‘Crash-Replacement’ programma aan in het geval van een ongeluk. (zie kader S. 76).

Opzet, functie en modellen

Om optimale bescherming te kunnen bieden, moet een fietshelm optimaal zitten, niet meer dan vijf jaar oud zijn en aan de Europese proefnorm DIN EN 1078 voldoen (alle helmen op bikester.be voldoen vanzelfsprekend aan deze norm). Daarnaast raden artsen aan om helmen te dragen die van de slapen tot aan de onderkant van de wangen rijken – vooral de oren regio, omdat precies daar vaak de zwaarste verwondingen ontstaan. Wanneer je een recreatieve rijder bent, hoef je echter niet helemaal bepakt en bezakt met een enorme, optimaal beschermende volvizierhelm te rijden – vooral niet in zweterig, warm zomerweer. Hier kun je voor een middenweg kiezen, waarbij groot draagcomfort en maximale veiligheid gecombineerd worden; een helm beschermd immers alleen maar wanneer hij ook echt gedragen wordt.

Kijk daarom eens naar de lichtere racefiets- en MTB- helmen. Onder de naam “All-Mountain” komen de laatste tijd steeds vaker modellen op de markt, die zich speciaal op mountainbikers richten. Bij deze types steekt de schaal relatief ver naar beneden in de nek en biedt daardoor meer bescherming bij het vallen.

Het probleem was eerst dat het gebrek aan windafzuiging leidde tot slechte ventilatie; dankzij de nieuwe stromingskanalen in de schaal is dit nu opgelost. Daarnaast zijn ze ook een stuk lichter geworden. Sommige modellen hebben ook een camerabevestiging met triggerfunctie voor een val, andere hebben een verstelbaar vizier. Moderne kwaliteitshelmen zijn nu standaard uitgerust met een schuimlaag van expanderend polystyreen (EPS), waardoor er een sterke verbinding ontstaat tussen de buitenste schaal en de EPSkern. De zachte binnenkant dient bij een ongeval om energie te absorberen, terwijl de harde, wrijvingsarme buitenlaag bescherming biedt tegen mechanische impact en schrokkende vertragingen bij de botsing voorkomt.

Hardshell VS Microshell

Afhankelijk van de dikte van de buitenlaag spreekt men van “Hardshell” of “Microshell”. Hardshell modellen zijn gemaakt van ABS-polymeriaat en zijn robuuster en zwaarder – vandaar dat ze gebruikt worden door downhill rijders, maar ook in het dagelijkse leven (voor kinderen bijvoorbeeld). De Microshell helmen hebben dunnere wanden uit Polycarbonaat, waardoor ze een stuk lichter zijn.

Prijs, comfort en stijl

Voor vele helmkopers is de maximaal mogelijke veiligheid niet het belangrijkste aspect. Hoe ziet de helm eruit? Hoe zie ik er uit met helm? Kan ik hem gemakkelijk op mijn hoofd zetten en daarna langdurig zonder druk of pijn dragen? Kan ik de helm ook met één hand openen/sluiten? Hoe zwaar weegt hij, heeft hij een insectenhor en is hij goed geventileerd? Heeft hij een vizier, heb ik überhaupt een vizier nodig? En natuurlijk de allesbeslissende vraag: hoeveel kost die nieuwe hoofdbescherming mij eigenlijk?

Gunstig geprijsde kinderhelmen zoals de Meggy II van KED koop je al vanaf 25 euro; bij volwassenen begint de prijs vanaf 35 tot 40 euro. Zelfs volvizier helmen voor Downhill fietsers zijn al voor onder de 90 euro verkrijgbaar. De duurste hoofdbescherming op het moment is het volvizier juweeltje “Coron Söderström Edition” van de Zweede fabrikant POC, met een schamele prijs van 550 euro, en de met het MIPS-systeem (zie kader) uitgeruste, vederlichte racefietshelm, “Octal AVIP” (ook van POC) is met 360 euro niet zo zeer goedkoop, maar wel extreem comfortabele, veilig met perfecte ventilatie.

De meesten zullen echter iets vinden tussen de uitersten: de gebruikelijke prijsklassen voor de gemiddelde consument is ongeveer tussen de 80 en 160 euro. Aan de top van deze schaal ligt bijvoorbeeld de MT500 helm van het Schotse merk Endura.

Wat is MIPS en KOROYD?

Van buitenaf ziet een helm met MIPS er uit als een normale helm. Aan de binnenkant zit echter een zogenaamd ‘revolutionaire technologie’, ontwikkelt door biomechanica en neurowetenschappers in Zweden voor fietsers en motorrijders, maar ook voor ijshockeyers en American Football spelers. MIPS staat voor “Multi-Directional Impact Protection System“; deze zal het hoofd, of beter gezegd de hersenen, beschermen tegen rotatiekrachten. Om deze krachten af te zwakken, bezitten helmen met MIPS aan de binnenkant, onder de padding, een dun geel laagje. Als je met je hoofd op de grond valt, draait de gele MIPS-laag binnen enkele milliseconde tot een centimeter en verminderd daardoor de krachten die op het hoofd inwerken. Dus, de harde buitenlaag vangt de klap van de val op; de MIPS binnenlaag zorgt ervoor dat je hoofd een met de rotatiekrachten kan mee bewegen waardoor de schok voor je hersenen verkleind wordt.

Volgens de fabrikant kan dit het verschil betekenen tussen een zwaar of een lichte verletsing. Producenten die MIPS niet in hun helmen verwerken, beargumenteren dat de extra laag meer ruimte in de helm nodig heeft en deze daardoor zwaarder maakt. Bovendien is de gevoeligheid ook het grootste nadeel: zelfs een kleine val kan de helm zodanig beschadigen dat je een nieuwe nodig hebt.

Helmen met een MIPS-systeem heb je bijvoorbeeld van Giro, Bell, POC en SixSixOne; bij andere, zoals het Amerikaanse merk Bern, kun je de helm later upgraden. Een veilig alternatief biedt de zogenaamde Koroyd- Technologie. Het extreem lichte materiaal Koroyd – met een buisvormige kernstructuur - heeft een schokabsorberende werking en hoge stabiliteit. Volgende de fabrikanten drukt het materiaal bij een val samen, waardoor het gevaar voor schedelfracturen en traumatische hersenbeschadigingen verkleind wordt. Koroyd wordt o.a. door Endura gebruikt.

Beschermt een helm tegen hersenbeschadiging?

Eerst het slechte nieuws: zelfs de beste helmen kunnen niet verhinderen dat de hersens door een harde klap beschadigd raken met een hersenschudding tot gevolg. Afhankelijk van hoe ernstig de val is, kunnen daarbij zenuwverbindingen overbelast of kapot gemaakt worden of zwellingen van de hersenvliezen ontstaan. Het goede nieuws: tegen andere gevolgen van een ongeluk – zoals bulten, snijwonden, blauwe plekken op de schedel en schedelbreuk – beschermt een helm uitstekend. Het is in ieder geval van groot belang dat je na een val op het hoofd de rit stop zet en een dokter raadpleegt, ook als je op het eerste gezicht nog heel bent en geen wonden hebt. Zelfs een lichte hersenschudding kan leiden tot hoofdpijn, misselijkheid met braken, evenwichtsproblemen en krampaanvallen of zelfs nog ergere gevolgen. Dit moet een dokter allemaal vaststellen, of in ieder geval uitsluiten.

Aerohelmen: aerodynamiek en ventilatie

Wat betreft ventilatie gold jarenlang: hoe meer gaten, hoe beter (en duurder). Deze trend is zowel bij racefietsers als mountainbikers en triathlon rijders ondertussen afgezwakt – in de laatste jaren zijn steeds meer sportrijders van goed geventileerde, met gaten gevulde helmen naar gesloten helmen omgeschakeld. Het is echter niet altijd een wijze beslissing om hieraan mee te doen – vooral als het hoogzomer is kan het zweed al snel van je voorhoofd druipen wanneer je zonder ventilatiesysteem de warme asfaltwegen trotseert. De zogenaamde Aerohelm biedt een middenweg. Dit steeds populairder wordende aerodynamische model is een soort tussenvorm tussen een open en een dichte helm. Afhankelijk van de fabrikant bezitten Aerohelmen permanente of flexibele afsluitbare gaten (waarvan sommige veranderbaar zijn tijdens de rit).

Bij koude temperaturen in de winter biedt een gesloten, en daarmee warmere, helm de meeste voordelen. Maar je kunt er natuurlijk ook voor kiezen om een helmmuts te dragen (zoals de Endura BaaBaa helmmuts) of een multifunctioneel doekje onder je helm te dragen om warm te blijven.

We wensen je een succesvolle koop en uiteraard een veilige en valvrije rit! Wanneer er toch iets gebeurt, lees je in het volgende kader hoe je het beste met je helm omgaat wanneer je een ongeluk krijgt.

Moet een helm altijd vervangen worden na een ongeval?

Het korte antwoord: nee. Het lange antwoord: het wordt dringend aanbevolen. Ieder ongeluk is anders. Als je hoofd niet betrokken was bij de val, hoef je je helm natuurlijk niet weg te gooien. Als je met je hoofd ergens tegen aan bent gevallen, moet je je hoofdbescherming eerst goed onderzoeken: toont het deuken, scheuren of andere zichtbare schade? Beweegt hij op plaatsen wat daarvoor nog niet zo was? In het geval er geen afwijkingen zijn, is met jou alles goed?

Helaas, zelfs als van buiten alles in orde lijkt te zijn, kunnen er beschadigingen zijn die met het oog niet zichtbaar zijn, zoals haarscheuren of andere defecten op het helmskelet, op de harde schaal of op het gordelsysteem. Het risico, om voortaan met niet meer functionerende hoofdbescherming onderweg te zijn waarvan het skelet mogelijk gebroken is of het piepschuim per ongeluk samengeperst is, draag je alleen. Bij een tweede ongeluk biedt een beschadigde helm mogelijk alleen nog gedeeltelijk of helemaal geen bescherming meer. Daarom raden alle fabrikanten aan om de helm na elk ongeluk waarbij het hoofd bij betrokken is om te wisselen. Je kunt maar beter het zekere voor het onzekere nemen! Vaak wordt een ‘Crash-Replacement’ programma aangeboden, waarbij men in de eerste jaren na de koop de beschadigde helm mag omruilen voor en nieuwe met een korting van 50 procent. In sommige gevallen is deze ruil zelfs helemaal gratis. En aangezien helmen na vijf jaar sowieso met pension moeten, is het alleen maar nuttig om deze verplichte ruil in het geval van een eerder ongeval te realiseren.